สายน้ำแควใหญ่กาญจนบุรี
โสภณ
เปียสนิท
..............................
เอ่ยถึงการล่องลำน้ำแควใหญ่กาญจนบุรีทำให้ความคิดของผมย้อนหลังกลับไปสู่วัยเด็ก
เพราะชีวิตช่วงปฐมวัยของผมผูกโยงอยู่กับสายน้ำนี้ไม่น้อย
ผมเกิดบนเรือต่อลำใหญ่บนลำน้ำแควใหญ่แทนที่จะเป็นบ้านเหมือนเด็กธรรมดาทั่วไป เพราะพ่อแม่ใช้เรือต่อลำนี้เป็นบ้าน
ตอนเริ่มต้นชีวิตครอบครัว ปู่พาครอบครัวมาจากแถวบางจะเกร็ง ราชบุรี
อพยพตามอาชีพคนตัดไม้ ตัดไผ่และรวกขาย
เมืองกาญจน์สมัยนั้นเต็มไปด้วยต้นไม้ใหญ่และไผ่และรวก เรียกว่า
ไผ่และรวกเป็นไม้พื้นถิ่นของเมืองกาญจน์ก็ไม่ผิด
ทางราชบุรีต้องการไผ่รวกไปทำค้างให้ผัก ให้ต้นไม้ผลในสวน
การตัดไม้เหล่านี้ไปขายถือว่าทำได้ง่าย
ชาวบ้านส่วนหนึ่งจึงพากันเดินทางมาตัดไม้ทางเมืองกาญจน์
โดยใช้เส้นทางคมนาคมทางน้ำเป็นหลัก
สมัยนั้นถนนหนทางคงไม่มีมากนักเพราะรถยนตร์เข้ามาสู่ประเทศไทยไม่มากนัก
และใช้งานกันเฉพาะคนชั้นสูงในเมืองใหญ่เท่านั้น ปู่มาพร้อมกับญาติทางบางจะเกร็ง
มาแต่งงานกับย่า ซึ่งเป็นคนท้องถิ่นกาญจนบุรี แรกๆ คงเดินทางมาตั้งชมรมตัดไม้ขายดำรงชีพกันไป
ผ่านชายหาดกว้างทรายขาวสวยงาม บนฝั่งมีต้นมะนาว จึงเรียกสถานที่นี้ว่า ท่ามะนาว เมื่อปักหลักตั้งชมรม
ณ ที่แห่งนี้บ่อยๆ กลายเป็นตั้งชมรมประจำ สุดท้ายกลายเป็นหมู่บ้านเล็กๆ
จึงเรียกกันว่า “หมู่บ้านท่ามะนาว” ปู่จึงเป็นกลุ่มแรกๆ
ที่เข้ามาพักอาศัยตั้งถิ่นฐานที่หมู่บ้านย่านนี้
แม่เป็นลูกหลานของชาวลาดหญ้า
ลาดหญ้าสมัยนั้นเป็นเมืองท่า การเดินทางต้องแวะขนถ่ายสินค้ากันที่ลาดหญ้า
พ่อกับแม่จึงแต่งงานกัน อยู่บ้านหลักแรกที่ลาดหญ้า
ในที่สุดเพื่อความสะดวกต่ออาชีพเก่าดั้งเดิมคือตัดไม้ขายไม้และขนสินค้าจากตัวเมืองไปขายให้กับชาวชมรมตัดไม้เพิ่มช่องทางการหารายได้
จึงพาครอบครัวย้ายไปตั้งรกรากที่บ้านท่ามะนาว แรกๆก็อาศัยอยู่บนเรือต่อลำใหญ่ก่อน
ขายสินค้าเครื่องกินเครื่องใช้ที่ซื้อจากตัวเมือง ผมเองเติบโตมาบนเรือลำนี้
คลานเล่นตกน้ำว่ายน้ำอยู่รอบๆ เรือจนสามารถว่ายน้ำข้ามฝั่งได้
สมัยนั้นยังมีเรือหางยาววิ่งขึ้นล่องรับส่งโดยสารมีให้เห็นเป็นระยะ
ผมช่วยแม่ปลูกมัน ข้าวโพดริมฝั่งขว้างหินข้ามแม่น้ำเล่น ไม่ทันระวังเรือแล่นมา
หินเชี่ยวเรือโดยสารเข้าให้ คนบนเรือร้องตะโกนด่าว่า
จนแม่ได้ยินทำให้ผมโดนเทศน์ไปอีกหนึ่งกันกัณฑ์ตามธรรมเนียม
กลับเมืองกาญจน์วันวาน
ผู้ใหญ่บ้านหมู่สอง บ้านท่ามะนาวอยู่ระหว่างการทำโครงการ
"ล่องแพเชิงอนุรักษ์" ตามโครงการไทยนิยมยั่งยืนของรัฐบาล
เพื่อรองรับนักท่องเที่ยวไทยและเทศล่องแพชมทัศนียภาพริมแม่น้ำแควใหญ่ช่วงผ่านของหมู่บ้าน
ผู้ใหญ่ติดต่อซื้อเรือหางยาวขนาดเล็กไว้คอยลากจูงแพจากบุคคลแถวหน้าเมืองกาญจน์
ซึ่งเป็นสถานที่มีเรือแพล่องลำน้ำนำเที่ยวมากที่สุดในเมืองกาญจน์
คืนวันเสาร์ขณะสนทนากันอยู่หน้าบ้านพี่ชาย
ผู้ใหญ่เอ่ยชวน “พี่ไปล่องลำนำแควใหญ่ไหม
ผมจัดซื้อเรือหางยาวไว้ลำหนึ่งเพื่อมาใช้ในโครงการ
จะไปรับเรือมาไว้ที่บ้านเราวันพรุ่งนี้”
ความคิดถึงสายน้ำแควใหญ่โลดเล่นในใจของผมอีกครั้งอย่างรวดเร็ว “ดีเหมือนกัน
ไม่ได้เห็นสายน้ำแควใหญ่ในมุมนี้มานานมากแล้ว” ผมตอบตกลงแบบง่ายๆ “แล้วจะให้พี่ทำหน้าที่อะไรบ้าง”
ผมถามวัตถุประสงค์ “ไม่ต้องอะไรมากนักหรอก แค่นั่งบนเรือแล้วถ่ายภาพสวยๆ
สุนทรียะไว้เพื่อนำประกอบในโครงการเท่านั้นพอ “เออ ดี เรื่องง่ายๆ อย่างนี้พี่ถนัด”
08.45
นาฬิกาเวลานัดหมาย เราเดินทางมุ่งหน้าเข้าตัวเมือง ยี่สิบกว่านาทีถึงหน้าเมือง
รถแล่นข้ามสะพานอดีตสมเด็จพระสังฆราชสู่พื้นที่รอยต่อระหว่างแม่น้ำแควน้อย
และแควใหญ่ เดิมเรียกป่าหญ้ากอกกรกร้างตรงนี้ว่า “ลิ้นช้าง”
เพราะอยู่ตรงที่บรรจบกันของแม่น้ำสองสายปลายแหลมห้อยลงเหมือนปากส่วนล่างของช้าง แต่ปัจจุบันกลายเป็นหมู่บ้านของผู้ให้บริการนักท่องเที่ยวทั้งไทยและเทศ
ชุมชนแห่งนี้จึงเต็มไปด้วยบ้านบนน้ำ บ้านเรือนแพ เรือนำเที่ยว
เรือลากจูงแพท่องเที่ยว แพน้ำเที่ยวสองชั้น ชั้นเดียว เล็กใหญ่คละกันไปแน่นหนาจดเรียงรายเต็มพื้นที่
ผมมีกล้องโทรศัพท์มือถือเพียงตัวเดียว
จึงเคลียร์ข้อมูลภาพออกเกือบหมด เพระบรรจุภาพได้เพียงสองร้อยกว่าภาพก็เต็ม
รู้สึกว่า บรรจุภาพได้น้อยลงมาก
เพราะยังไม่รู้วิธีการทำพื้นที่ภายในให้ว่างมากกว่านี้ เรายืนรอกันอยู่บนฝั่งรอการประสานงานไม่นาน
เรือลำที่ต้องการซื้อปรากฏโฉมให้เห็นด้วยการแล่นช้าๆ
เข้ามาจอดเทียบท่าผมกับหลานชายเป็นผู้โดยสาร ทำหน้าที่ถ่ายภาพสองข้างฝั่งลำน้ำ
พลขับเป็นผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน ทราบข่าวว่า
เป็นผู้ที่มีประสบการณ์ด้านการขับเรือมาพอควร
เตรียมตัวใส่เสื้อชูชีพกันเรียบร้อย
เราลงนั่งเรือพลขับติดเครื่องยนต์เสียงดังกังวานแข่งกับเสียงเครื่องเรือลำอื่นสะท้อนท้องน้ำ
เรือค่อยๆ แล่นออกสู่ลำน้ำแควใหญ่ฝ่ากระแสน้ำแรงขึ้นสู่หมู่บ้าน
หมู่บ้านริมสองฝั่งยังหนาแน่น รูปทรงสถาปัตยกรรมแตกต่างกันไป สถานที่กับการตกแต่งแตกต่างกันไป
ตามแต่ภูมิทัศน์ของเจ้าของ มีบ้านส่วนตัว บ้านพักตากอากาศ โรงแรมขนาดต่างๆ
มากมายเรียงรายริมสายน้ำ นึกแปลกใจว่า
ไม่มีป้ายชื่อสถานที่ให้เห็นเลยแม้แต่แห่งเดียว คิดครู่หนึ่งก็เข้าใจว่า
เพราะตั้งแต่เรือแล่นสวนกระแสน้ำแรงเลยหน้าเมืองขึ้นมาไม่เห็นเรือลำอื่นแม้แต่ลำเดียว
มองเห็นช่องทางการทำธุรกิจบนสายน้ำได้เลาๆ
แล้วว่า “การท่องเที่ยวบนลำน้ำแควใหญ่” น่าจะเป็นธุรกิจที่พอไปได้
เพราะความเย็นของสายน้ำ ความสวยงามของพื้นที่สองฝั่งน่าอภิรมย์
ความคดโค้งของลำน้ำน่าผจญภัยสร้างความตื่นเต้นแก่นักท่องเที่ยวได้
เพิ่มเรื่องเล่าการสัญจรทางน้ำสมัยอดีตถึงปัจจุบัน
เรื่องเล่าของแต่ละหมู่บ้านสองฝั่งที่ผ่านไป ทำให้การท่องเที่ยวได้รับความนิยมได้
ผมมองเห็นความรุ่งเรืองของบางสถานที่
มองเห็นความร่วงโรยในบางแห่งของเรือนแพ เรือนริมน้ำ เพราะมีบางแห่งถูกปล่อยทิ้งรกร้างน่าหวาดกลัว
นับจำนวนสายน้ำถูกเกาะแก่งแบ่งเป็นน้ำสองสายได้ 8 แห่ง แถวไหนสักแห่ง ระหว่างการเดินทางมีสลิงของสะพานเก่าถูกปล่อยทิ้งผุพังกระดานเก่าแขวนห้อยใกล้จะร่วงลงสู่ลำน้ำ
อาจเป็นอันตรายแก่ผู้เดินทางทางน้ำได้ ควรมีการจัดการด้วยการบูรณซ่อมแซมใหม่ใช้งาน
หรือรื้อถอนให้เรียบร้อยน่าจะถูกควร
การเดินทางน้ำ
เสียงเครื่องยนต์ดังมากชนิดคุยโทรศัพท์ไม่ได้ยิน นักท่องเทียวควรพักการใช้หู
เพราะมลภาวะทางเสียง แต่หากขาล่องกลับตามสายน้ำอาจเบาเครื่อง หรือดับเครื่องยนต์ได้หากมั่นใจว่าจะปลอดภัย
หรือใช้รูปแบบการชมทัศนียภาพตามความเหมาะสม
เรือพายเรือเล็กหรือแพอาจน้ำกลับมาใช้เพื่อประกอบการท่องเที่ยวตามเกาะแก่งและคลองเล็ก
หรือเวิ้งน้ำบางแห่งได้
ระหว่างการเขียนบทความเชิงท่องเที่ยวนี้
เกิดคำถามว่า เครื่องเรือแบบไฟฟ้า
หรือเครื่องเรือยนต์เก็บเสียงมีขายกันอยู่ในตลาดเรา ตลาดโลกกันบ้างหรือยัง
วานผู้สันทัดกรณีช่วยแจ้งกันมาด้วยก็จะดี หากสมรรถนะดีพอ น่าจะได้รับความนิยมมาก
เพราะลดมลภาวะทางเสียงได้ดี
ระหว่างการเดินทางสวนขึ้นไปสู่หมู่บ้านท่ามะนาวครั้งนี้
มองเห็นสัจธรรมของการเปลี่ยนแปลงได้อย่างชัดเจน
เข้าใจหลักธรรมดาตามคำสอนของพระพุทธองค์ นี่คือกฎของไตรลักษณ์ เมื่อก่อนการเดินทางเท้าจากท่ามะนาวถึงลาดหญ้า
ระยะทางสิบห้ากิโลเมตรใช้เวลาหนึ่งวัน แต่เดินทางเรือค่อนข้างจะเร็วกว่าทันจึงมีผู้ใช้หนาแน่นขึ้นเรื่อยๆ
เรือแพแน่นหนา ท่าน้ำทุกบ้านทำที่จอดเรือไว้ การใช้งานบ่อยครั้ง ขนส่งคน
และสินค้าทางเกษตรผ่านท่าน้ำเหล่านี้ทั้งหมด
ทางบกมีทางเกวียนเทียมวัวควายให้เห็นอยู่บ้าง
ต่อมามีรถจักรยานเข้ามาให้เห็นในกลุ่มคนมีฐานะ ต่อมาจึงถึงยุคของรถยนต์
การย้อนรอยทางเก่าทำให้ผมคิดถึงเรื่องราวเก่าๆ
ที่ผ่านมา เหมือนไม่นานที่ผ่านมานี่เอง แต่เมื่อคิดถึงอายุตัวเองนับได้ห้าสิบห้าปีผ่านมาแล้ว
จะว่าไม่นานคงไม่ได้ การนั่งเรือเป็นปฐมฤกษ์
เดินทางจากหน้าเมืองถึงท่าน้ำบ้านท่ามะนาวครั้งนี้ ระยะทางคดโค้งตลอดคุ้งน้ำ ราว
30 กว่า กม. ใช้เวลาเดินทางกว่า 1 ชม. แต่อาจเกิดจากสายน้ำแรงมาก เต็มสองฝั่ง เพราะอยู่ในช่วงพร่องน้ำของเขื่อนศรีนครินทร์จึงทำให้การเดินทางล่าช้าออกไปเล็กน้อย
การเดินทางท่องเทียวทางน้ำแบบนี้
สำหรับผู้จัดแล้วพึงเตรียมตัวให้พร้อมเพราะ อาจเกิดอันตราย
หรืออุปสรรคขึ้นได้ระหว่างการเดินทาง เช่น แพคว่ำ คนตกเรือ หรือตกแพ
เครื่องเรือเสียหรือขัดข้อง ต้องใช้กฎของความปลอดภัยเต็มร้อย เช่นการเตรียมเรือแพสำรองเตรียมไว้
หน่วยกู้ภัยสำหรับแก้ไขเครื่องเสียหรือขัดข้องได้ทันท่วงที
การคิดค่าบริการต้องคุ้มทุน
และไม่แพงจนเกินไป อาจทำให้ขาดลูกค้าจนธุรกิจอยู่ไม่ได้ การจัดการธุรกิจในรูปแบบธุรกิจชุมชนต้องคัดเลือกบุคลากรที่ซื่อสัตย์เพื่อดูแลทางด้านการเงิน
มีคณะกรรมการในการบริหารจัดการอย่างเป็นระบบ มีความรับผิดชอบคนละด้านร่วมกัน
โดยแบ่งหน้าที่ให้ทุกคนที่มีส่วนร่วมได้ทำงานตามหน้าที่นั้นๆ
ด้วยความรับผิดชอบตามหน้าที่ มีส่วนแบ่งของรายได้ด้วยความยุติธรรม
จัดให้มีหน่วยทำงานด้านการตลาด
จัดเตรียมบุคลากรที่สามารถทางด้านภาษาต่างประเทศ เช่นภาษาอังกฤษ ภาษาจีน
ภาษาญี่ปุ่น ภาษาเกาหลี
เพื่อเตรียมการขยายธุรกิจรองรับชาวต่างชาติที่จะเข้ามาในอีกไม่นาน
โดยการจัดให้การเรียนภาษาต่างๆ ในโรงเรียน เช่นโครงการมัคคุเทศก์น้อย
จัดให้มีการขยายตัวทางธุรกิจด้านการล่องแพเชิงอนุรักษ์ ให้มีการท่องเที่ยวด้านอื่นประกอบไปด้วย เช่นการท่องเที่ยวเชิงเกษตรกรรมรอบหมู่บ้านโดยการประสานกับเจ้าของแปลงเกษตรหลากหลายสาขาเช่น ด้านการปลูกพืชล้มลุก สวนส้มโอ สวนมะขามป้อม สวนมะม่วงหาวมะนาวโห่ สวนมะระกอ เป็นต้น ผสมผสานกับการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมไปด้วยก็จะเกิดความสมบูรณ์มากยิ่งขึ้น
